Trzy forty obronne z 1939 roku o nazwach Szyling (K1), Kustroń (K2) i Boruta (K3) znajdujące się na terenie sołectwa Krzyżowa, dzięki zaangażowaniu strażaków z OSP Krzyżowa i lokalnej społeczności, udało się kilka lat temu dokładnie oczyścić i odsłonić. Forty, o których wcześniej niewiele pisano i mówiono, stały się bardziej dostępnymi zabytkami architektury militarnej na tym terenie. Cechuje je wysoka wartość taktyczno-techniczna, są przykładem polskiej myśli fortyfikacyjnej czasów II wojny światowej, która była wtedy jedną z najnowocześniejszych w Europie. W niedzielę odbędzie się "Szturm na schron".
Historia tych obiektów oraz ich budowy jest bardzo ciekawa. Aby powstały, zbudowano specjalne torowisko z Jeleśni do Krzyżowej i Przyborowa, którym wagonami ciągniętymi przez lokomotywę przewożone były materiały budowlane. Kolejka ta niestety nie przetrwała wojny, choć po jej zakończeniu miała służyć mieszkańcom i turystom. Forty na terenie gminy Jeleśnia (z dziesięciu planowanych tutaj ukończonych zostało w sumie pięć) to jeden z dwóch ośrodków oporu na terenie Żywiecczyzny.
Jeden zamykał dolinę Soły (fortyfikacje Węgierskiej Górki), drugi – w Przyborowie i okolicach Korbielowa – zamykał dolinę rzeki Koszarawa i potoku Krzyżówka. Ośrodek ten miał zablokować Niemcom drogę z Przełęczy Glinne w kierunku Żywca. Z planowanych w rejonie Krzyżowej pięciu fortów udało się prawie ukończyć i częściowo wyposażyć trzy obiekty. W Przyborowie powstać miało również pięć fortów. Do 1 września wykonane zostały i częściowo wyposażone tylko dwa.
Budowę fortów powierzono 10. Batalionowi Junackich Hufców Pracy. Junacy najpierw zajęli się budową kolejki wąskotorowej, od stacji kolejowej w Jeleśni do Przyborowa. Tutaj umieszczono składnice materiałów budowlanych. Kolejka biegła dalej w stronę Moczarek, gdzie rozpoczęto budowę dwóch schronów bojowych, ale nie zostały ukończone. Na miejsca budowy materiały dowożone były ze składów furmankami. Drugie odgałęzienie kolejki biegło do Krzyżowej. Wszyscy budujący forty mieli obowiązek zachowania tajemnicy, obowiązywał też zakaz robienia zdjęć. Nad granicą polsko-słowacką w tym rejonie już w sierpniu 1939 roku przelatywać zaczęły niemieckie samoloty zwiadowcze i fotografowały linie umocnień. Niemcy byli doskonale zorientowani w sytuacji strony polskiej również dzięki wywiadowi, m.in. z relacji dzierżawcy schroniska na Rysiance Gustawa Pustelnika, agenta wywiadu niemieckiego.
Pod koniec sierpnia 1939 roku w Suchej Beskidzkiej, gdzie mieściło się dowództwo 1 Brygady Strzelców Górskich, organizowana została 152. Kompania Forteczna Jeleśnia. Stanowiło ją ok. 70 żołnierzy z batalionów KOP Berezwecz, Wilejka, Wołożyn oraz Obrony Narodowej Żywiec. Do Jeleśni Kompania ta przybyła 30 sierpnia i obsadziła niegotowe jeszcze w pełni forty bojowe w Krzyżowej. Wspierać ja miały 4 Pluton Straży Granicznej w Korbielowie, 7 Bateria III dywizjonu 65 Pułku Artylerii Lekkiej.
Nad ranem 1 września w stronę Korbielowa przez przełęcz Glinne wjechał do Polski patrol niemiecki na motocyklach. Został zatrzymany ogniem z karabinów maszynowych. Polacy wysłali swoich zwiadowców w rejon szczytu Pilska. Podczas powrotu omyłkowo postrzelony został kapral Franciszek Basik. Miejsce to upamiętnia symboliczny krzyż pod szczytem Pilska. Była to prawdopodobnie pierwsza ofiara II wojny światowej.
Załoga fortu K1 (Szyling) 1 września celnymi strzałami uszkodziła niemiecki samolot zwiadowczy, który odleciał w stronę Słowacji. 2 września wieczorem z fortów wycofano wszystkich żołnierzy. W czasie okupacji Niemcy nie interesowali się tymi obiektami. Rozebrali kolejkę, która miała służyć mieszkańcom i turystom. W 1945 roku, gdy Armia Czerwona zbliżała się w okolice Jeleśni, forty w Krzyżowej obsadzono jednostkami węgierskimi. Po ruszeniu frontu wycofały się bez walki.
W najbliższą niedzielę 10 września warto zajrzeć w okolice schronów. O godz. 14.00 rozpoczyna się tam Piknik Militarny, upamiętniający 78. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Piknik poprowadzi konferansjer Paweł Lekki, współpracownik Bogusława Wołoszańskiego. Odbędzie się m.in. inscenizacja z udziałem czołgu Panzerkampfwagen II, będą też prezentacje tematycznych dioram oraz pojedynek z użyciem armaty. Wszystko odbywać się będzie obok fortów w Krzyżowej - na zakończenie przygotowany zostanie poczęstunek wojskową grochówką. Nie zabraknie atrakcji dla dzieci. Aby dostać się na miejsce, należy wspiąć się polną drogą ponad remizę OSP Krzyżowa. Impreza jest z jednej strony sposobem na zachowanie pamięci o wydarzeniach z czasów II wojny światowej, z drugiej promocją zabytkowych obiektów militarnych z tego okresu jako atrakcji turystycznej gminy Jeleśnia.
W programie:
-dioramy w koło schronu bojowego
-mała inscenizacja "szturm na schron" 1939 rok - Schron w Krzyżowej
-prezentacja grup na dioramach
-pojedynek armaty ppanc Bofors z czołgiem Panzrkampfwagen
-pokaz musztry oraz sztuk walk w wykonaniu uczniów klasy wojskowej ZSAiO w Żywcu Moszczanicy
-występy uczniów ze szkół Nr 3 w Krzyżowej oraz nr 8 z Pewli Wielkiej
- degustacja ciasta, grochówka, wata cukrowa
